Przedstawiamy treść pisma wystosowanego przez Fundację Obywatele Zdrowo Zaangażowani w ramach konsultacji publicznych projektu rozporządzenia Ministra Zdrowia zmieniającego rozporządzenie w sprawie kryteriów klasyfikacji produktów leczniczych, które mogą być dopuszczone do obrotu w placówkach obrotu pozaaptecznego oraz punktach aptecznych [zobacz projekt].

Szanowny Panie Ministrze,

w nawiązaniu do projektu rozporządzenia zmieniającego rozporządzenie w sprawie kryteriów klasyfikacji produktów leczniczych, które mogą być dopuszczone do obrotu w placówkach obrotu pozaaptecznego oraz punktach aptecznych, chcielibyśmy przedstawić swoje uwagi do proponowanych regulacji. Jako organizacja społeczna działająca na rzecz edukacji i promocji zdrowia w Polsce oraz propagująca postawy prozdrowotne w społeczeństwie uważamy działania mające na celu zwiększenie bezpieczeństwa korzystania z leków za niezbędne, jednak prezentowany w projekcie kierunek naszym zdaniem rozmija się z rzeczywistymi potrzebami i bolączkami Polaków i Polek.

Przede wszystkim jesteśmy zaskoczeni, że w sekcji „Omówienie wpływu na pozostałe obszary” Oceny Skutków Regulacji samoleczenie jest zrównywane z jak najbardziej negatywnym zjawiskiem lekomanii. Na potrzeby naszych działań edukacyjnych i społecznych opracowaliśmy szeroką definicję odpowiedzialnego samoleczenia, która przed lekomanią przestrzega:

Odpowiedzialne samoleczenie to świadome zaangażowanie pacjenta w dbanie o własne zdrowie, które polega na indywidualnym podejmowaniu działań w zakresie utrzymania zdrowia oraz doraźnego leczenia objawów rozpoznanych samodzielnie do momentu konsultacji z lekarzem, w oparciu o wiedzę pochodzącą z aktualnych i z rzetelnych źródeł. W ujęciu szerszym oznacza także stosowanie się pacjenta do zaleceń personelu medycznego.

Zgodnie z ogólnie przyjętymi wytycznymi uczymy, że samoleczenie nie powinno trwać dłużej niż 3 do 5 dni, a w wypadku utrzymywania się bądź nasilenia objawów należy niezwłocznie skontaktować się z lekarzem. W kontekście często utrudnionego dostępu do lekarzy pierwszego kontaktu oraz wzrastających kosztów utrzymania systemu opieki zdrowotnej (wynikającej także ze starzenia się społeczeństwa) samoleczenie jako postawa pierwszej reakcji w obliczu zauważenia objawów choroby będzie się upowszechniać i nie zmienią tego żadne regulacje.

Uważamy, że ważniejsze niż zwiększanie ograniczeń jest prowadzenie stałych, przemyślanych działań edukacyjnych nastawionych na zwiększenie świadomości pacjentów w zakresie bezpiecznej farmakoterapii – zarówno z wykorzystaniem leków OTC, jak i tych dostępnych na receptę. Miejsce zakupu leków samo z siebie nie zapewnia bezpieczeństwa – paracetamol w aptekach i w sklepach ogólnodostępnych ma taki sam profil bezpieczeństwa, zalecane dawkowanie i możliwe działania niepożądane. Do zatruć nie dochodzi przecież w momencie zakupu, tylko później – w domu czy pracy, gdy o prawidłowym stosowaniu leków decyduje wyłącznie posiadana wiedza i ukształtowane postawy pacjenta.

Chcielibyśmy w tym miejscu podzielić się doświadczeniami z akcji „Przewietrz apteczkę!”, w ramach której prowadzimy warsztaty bezpiecznej farmakoterapii dla seniorów. Według cząstkowych wyników ankiet, które przy tej okazji prowadzimy, warszawscy seniorzy i seniorki w przeważającej większości korzystają z leków przepisanych przez lekarza, a praktycznie jedynym miejscem zakupu leków jest dla nich apteka. Czy oznacza to, że regularne wizyty w przychodniach oraz aptekach sprawiają, że mają oni wiedzę na temat bezpiecznego korzystania z leków? Nic bardziej mylnego: ich świadomość jest na ogół niska, żeby nie powiedzieć: bardzo niska. Często nie orientują się nawet, co dokładnie oznacza, że lek należy przyjmować po posiłku, nie mówiąc już o tym, że pod różnymi nazwami handlowymi kryją się te same substancje czynne, a różne leki mogą ze sobą wchodzić w interakcje. Jednocześnie poczucie, iż pozostają pod opieką specjalistów, sprawia, że zupełnie bezrefleksyjnie przyjmują liczne przepisane leki, czasami wręcz szkodząc swojemu zdrowiu.

Z naszych obserwacji wynika, że problem ma charakter systemowy i dotyczy także innych grup społecznych i wiekowych. Z tego powodu rekomendujemy podjęcie działań edukacyjnych mających na celu zwiększenie świadomości społecznej w zakresie możliwości, ale i ryzyka związanego z farmakoterapią, niezależnie od miejsca zakupu leków. Tylko w ten sposób możemy budować społeczeństwo obywateli zdrowo zaangażowanych będących ważnymi partnerami lekarzy i farmaceutów w dbaniu o zdrowie.

Jako organizacja założona przez naukowców z Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego, chcielibyśmy również zapytać o przesłanki stanowiące o zmniejszeniu dopuszczalnych dawek paracetamolu i kwasu acetylosalicylowego. Stosowanie paracetamolu w jednorazowej dawce 500‑1000 mg jest powszechnie przyjętym standardem terapeutycznym i trudno znaleźć badania wykazujące skuteczność dawki 300 mg. Podobnie jest w przypadku kwasu acetylosalicylowego. Zgodnie z drabiną analgetyczną WHO minimalna jednorazowa dawka kwasu acetylosalicylowego wynosi 650 mg. Brakuje wiarygodnych badań potwierdzających skuteczność dawki 300 mg kwasu acetylosalicylowego w bólach głowy, menstruacyjnych i gorączce.

Obawiamy się, że zmniejszenie dopuszczalnych dawek kwasu acetylosalicylowego i paracetamolu może przynieść skutki odwrotne do zakładanych. Słabsze działanie leków może doprowadzić do przyjmowania większej dawki zarówno jednorazowo, jak i w ciągu doby, co niesie ryzyko przekraczania bezpiecznej dawki. Z doświadczenia wiemy, że zmiana przyzwyczajeń pacjentów to trudny i długotrwały proces, a nierozsądne i źle komunikowane zmiany w tym zakresie mogą mieć opłakane skutki.

Mamy nadzieję, że proponowane regulacje będą w jak największym stopniu uwzględniały przedstawione argumenty. W razie potrzeby polecamy się jako partner społeczny mogący podzielić się doświadczeniem w zakresie prowadzenia działań zwiększających świadomość pacjentów.

Z poważaniem
dr n. med. Anna Staniszewska

Zdjęcie: Ramdlon via Pixabay.com
(licencja CC0 – Domena Publiczna).