Podczas VII Warszawskich Dni Promocji Zdrowia tematem przewodnim był styl życia kobiet w ciąży. Jednym z poruszanych zagadnień podczas wydarzenia była prawidłowa dieta i suplementacja. Temat ten został podjęty przez prof. Dorotę Szostak – Węgierek z Zakładu Dietetyki Klinicznej Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego, która podczas wykładu „Prawidłowa dieta i suplementacja podczas ciąży” poruszyła wiele interesujących i praktycznych wątków.

Żywieniowa profilaktyka powikłań ciąży i zaburzeń rozwoju płodu powinna być wprowadzona już w okresie przedkoncepcyjnym i trwać przez całą ciążę. Obejmuje ona:

• normalizację przedciążowej masy ciała;
• dotyczy to zarówno nadmiernej, jak i zbyt małej masy ciała,
• zapewnienie prawidłowego przyrostu masy ciała podczas ciąży,
• zapobieganie niedożywieniu i niedoborom pokarmowym, a także nadmiernemu spożyciu niektórych składników odżywczych,
• suplementację wybranymi składnikami pokarmowymi,
• zapobieganie zakażeniom patogenami pochodzącymi z żywności.

Sposób żywienia kobiet w ciąży powinien odpowiadać ogólnym zasadom zdrowego żywienia.

• Bardzo istotne jest unikanie niedoborów pokarmowych a także nadmiernego spożycia tłuszczu, zwłaszcza izomerów trans i nasyconych kwasów tłuszczowych, cukrów dodanych, takich jak sacharoza i fruktoza, sodu, i retinolu.
• Konieczne jest całkowite wyeliminowanie alkoholu oraz ograniczenie spożycia napojów zawierających kofeinę.

Kobietą w ciąży rekomenduje się suplementacje kwasu foliowego, żelaza, jodu, witaminy D i DHA.

KWAS FOLIOWY

Najnowsze rekomendacje dotyczące suplementacji kwasu foliowego przedstawiają się następująco:

• wszystkim kobietom w wieku prokreacyjnym należy polecać stosowanie kwasu foliowego w dawce 0,4 mg/dobę w postaci suplementów jako uzupełnienie diety bogatej w foliany,
• do 12 tyg. ciąży zaleca się dawkę suplementacyjną kwasu foliowego 0,4 – 0,8 mg/dobę,
• po 12 tyg. ciąży i w okresie karmienia piersią u kobiet bez dodatkowych czynników ryzyka rozwoju wad cewy nerwowej zaleca się stosowanie kwasu foliowego w dawce 0,6 – 0,8 mg/dobę,
• u pacjentek z dodatnim wywiadem w kierunku wad cewy nerwowej w poprzedniej ciąży stosuje się kwas foliowy w ilości 4 mg/dobę w ściśle określonym czasie, czyli na co najmniej 4 tyg. przed planowaną ciążą i przez 12 tyg. ciąży, a następnie zmniejszenie dawki do ilości stosowanych w populacji ogólnej,
• u kobiet z grupy podwyższonego ryzyka niedoboru folianów i wystąpienia wad cewy nerwowej zaleca się stosowanie kwasu foliowego (i/lub aktywnych folianów) w ilości 0,8 mg/dobę co najmniej 3 mc przed planowaną koncepcją oraz w okresie ciąży i karmienia piersią.

Grupy ryzyka to kobiety:

1. z cukrzycą typu 1 i 2 przed ciążą,
2. stosujących w okresie przedkoncepcyjnym i w ciąży leki przeciwpadaczkowe, metotreksat, cholestyraminę, metforminę, sulfadiazynę,
3. stosujące używki,
4. z niewydolnością nerek i/lub wątroby,
5. z BMI > 30 kg/m²
6. po operacjach bariatrycznych lub z chorobami przewodu pokarmowego skutkującymi zaburzeniami wchłaniania (choroba Leśniowskiego-Crohna, colitis ulcerosa, celiakia).

WITAMINA D

Po potwierdzeniu ciąży suplementacja powinna być prowadzona pod kontrolą stężenia 25(OH)D tak, aby utrzymać je w optymalnych granicach (30-50 ng/ml). Jeżeli oznaczenie stężenia 25(OH)D w surowicy nie jest możliwe, zalecane jest stosowanie witaminy D w dawce 2000 IU/dobę przez cały okres ciąży i laktacji.

W świetle aktualnej wiedzy (2020 r.) zaleca się:

• stosowanie dawki przyjmowanej witaminy D w ciąży i okresie laktacji w zależności od jej stężenia w surowicy krwi,
• u kobiet z prawidłowym BMI bez obciążeń sugerujących deficyt witaminy D stosowanie suplementacji tą witaminą w ilości 1500 – 2000 IU/dobę przez okres ciąży i laktacji,
• u kobiet z BMI > 30 kg/m² można rozważyć stosowanie dawki 4000 IU/dobę.

ŻELAZO

• Suplementacja związkami żelaza powinna być prowadzona u wszystkich kobiet planujących ciążę i ciężarnych z czynnikami ryzyka wystąpienia niedokrwistości (np. w przypadku stosowania diety wegetariańskiej lub zaburzeń wchłaniania), w dawce minimum 18 mg/dobę przed ciążą i 26-27 mg/dobę podczas ciąży.
• W przypadku rozpoznania niedokrwistości dawkę należy zwiększyć do 30-60-120 mg/dobę (do decyzji lekarza).
• Suplementację należy rozpocząć przed planowaną ciążą, a następnie włączyć ponownie po ukończeniu 8. tygodnia ciąży. Wysokie stężenie żelaza w płynie pęcherzykowym jest związane z ryzykiem wad rozwojowych.
• Wysokie dawki tego składnika mineralnego mogą nasilać stres oksydacyjny i prowadzić do rozwoju insulinooporności oraz wiązać się z wyższym ryzykiem rozwoju stanu przedrzucawkowego u ciężarnej, dlatego najnowsze wytyczne (2020) dotyczące suplementacji tego składnika skupiają się na ocenie morfologii i stężenia ferrytyny na pierwszej wizycie u ginekologa, a następnie badaniu morfologii między (wg Rozporządzenia Ministra Zdrowia – Standard Postępowania w Ciąży Fizjologicznej): 15 – 20 tyg. ciąży, 27 – 32 tyg. ciąży, 33 – 37 tyg. ciąży, 38 – 39 tyg. ciąży.

JOD

• Zaleca się suplementację jodu preparatami farmaceutycznymi w dawce 150 – 200 (EU) – 220 µg dziennie u ciężarnych bez chorób tarczycy.
• Ciężarne z chorobami tarczycy suplementację jodu powinny prowadzić pod kontrolą stężenia hormonów tarczycy i przeciwciał przeciwtarczycowych w porozumieniu z lekarzem.

KWASY TŁUSZCZONE N-3

• Udział w rozwoju mózgu i siatkówki u płodu
• U wcześniaków karmionych sztucznie preparatami bez dodatku EPA i DHA niedobór kwasów n-3 sprzyja pojawieniu się retinopatii, zaburzeń ostrości widzenia i widzenia stereoskopowego
• Suplementacja DHA i EPA podczas ciąży i karmienia piersią wydaje się sprzyjać lepszemu rozwojowi intelektualnemu dzieci
• Korzystny wpływ na masę urodzeniową dziecka
• Zapobieganie porodowi przedwczesnemu
• Niskie spożycie ryb jest silnym czynnikiem ryzyka porodu przedwczesnego i małej masy urodzeniowej
• Wydaje się, ze suplementacja ciężarnych olejem rybnym może zapobiegać porodom przedwczesnym i cukrzycy typu 1 u dzieci

DHA

• Wskazane jest spożywanie produktów będących dobrym źródłem kwasów n-3 (dozwolone tłuste ryby morskie, orzechy włoskie, nasiona lnu, olej rzepakowy) oraz dodatkowa suplementacja DHA w dawce przynajmniej 200 mg/dobę u wszystkich ciężarnych.
• Kobiety, które spożywają małe ilości ryb w ciąży powinny stosować wyższe dawki kwasu dokozaheksaenowego, a w przypadku zagrożenia przedwczesnym porodem zaleca się 1000 mg/dobę w okresie całej ciąży.

Więcej o suplementacji kobiet w ciąży można znaleźć w broszurze SUPLEMENTARZ 2.0.

Źródło: Wykład prof. Doroty Szostak-Węgierek podczas VII Warszawskich Dni Promocji Zdrowia