Od wielu miesięcy coraz częściej pojawia się w przestrzeni publicznej koncepcja większego zaangażowania pacjenta w dbanie o własne zdrowie. Ta idea, zwana patient empowerment, znajduje swoje źródło już w ubiegłym stuleciu, kiedy to postawiono tezę, iż główną determinantą zdrowia jest tryb życia – uwarunkowanie modyfikowalne, na które jednostka ma wpływ. O patient empowerment dyskutuje się także w kręgach decydentów – tę problematykę wielokrotnie poruszał już Minister Zdrowia Konstanty Radziwiłł w trakcie posiedzeń sejmowej komisji zdrowia (m.in. 1 grudnia 2015 czy 9 marca 2016).

Obecnie systemy ochrony zdrowia borykają się z wieloma problemami – niedostatek  środków finansowych uniemożliwia pełne zaspokojenie potrzeb zdrowotnych społeczeństw. Przejawia się to między innymi w brakach w infrastrukturze, a także w niedostatecznej ilości personelu medycznego. Problem ten dotyczy także Polski, gdzie pacjenci na co dzień borykają się ze zbyt niską dostępnością do lekarzy specjalistów, czy, w niektórych przypadkach, nawet do lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej. Koncepcją, która może wpłynąć na poprawę sytuacji, jest wspomniane patient empowerment. Należy zdać sobie sprawę, iż wyedukowany i zaangażowany pacjent jest częścią każdego właściwie funkcjonującego systemu ochrony zdrowia. Stąd konieczne jest przyłożenie dużej wagi do edukacji zdrowotnej, nie tylko w ramach systemu ochrony zdrowia, lecz także w ramach funkcjonowania państwa jako całości. Budowanie świadomości zdrowotnej i kompetencji zdrowotnych (health literacy) pacjenta znacznie podnosi szanse na jego zaangażowanie w proces budowy i umacniania zdrowia, a także w ewentualny proces terapeutyczny. Powoduje także wzmożenie działań na rzecz zdrowia w siedlisku, w którym dana osoba funkcjonuje, a którym najczęściej jest środowisko rodzinne.

Widać więc, iż zaangażowanie pacjenta niesie potencjalne korzyści nie tylko dla niego samego, lecz także dla jego otoczenia. Patient empowerment jest zatem koncepcją oddania inicjatywy w ręce pacjenta: świadomego i mającego poczucie odpowiedzialności za własne zdrowie. Korzyści takiego rozwiązania są nie do przecenienia; w szerokiej perspektywie czasu stwarzają szanse na podniesienie wydolności systemu ochrony zdrowia oraz na poprawę stanu zdrowia populacji. Dobry przykład może stanowić ograniczenie zachorowalności na choroby cywilizacyjne, takie jak otyłość czy cukrzyca, poprzez minimalizowanie czynników ryzyka występowania tych chorób. Warto w tym miejscu wspomnieć, że również w przypadku chorób przewlekłych świadomość i wyedukowanie pacjenta mają kluczowe znaczenie – tzw. self-treatment, czyli zdolność i chęć pacjenta pozwalające na współpracę z lekarzem w procesie leczenia choroby przewlekłej – znacznie poprawia nie tylko jakość życia pacjenta, lecz także wpływa na efektywność leczenia, a zatem i na obniżenie kosztów.

Należy podkreślić, iż urzeczywistnianie idei patient empowerment stanowi proces długofalowy; zauważalne efekty takich działań mogą przyjść dopiero w perspektywie kilku czy kilkunastu lat. Tym bardziej proces ten należy rozpocząć jak najszybciej. Adresatem edukacji w tym zakresie winna być całość społeczeństwa. Takie działania wpisują się w szeroko rozumiane inicjatywy związane z profilaktyką chorób i urazów, realizują zatem cele polityki zdrowia publicznego. Powinny być to działania systemowe, intensyfikowane na szczeblach lokalnych i dostosowane do potrzeb i możliwości społeczności lokalnych. Zasadny jest także udział w tym procesie instytucji pozarządowych. Idea zaangażowania pacjenta w budowanie i umacnianie zdrowia powinna być szczególnie silnie i konsekwentnie akcentowana wśród grup podwyższonego ryzyka zdrowotnego: patient empowerment wydaje się być kluczowe również w postępowaniu w zakresie profilaktyki III poziomu, a więc wszelkiego rodzaju działaniach, mających na celu zminimalizowanie powikłań choroby, czy urazu (np. rehabilitacji).

Budowanie świadomości zdrowotnej pacjenta oraz jego zaangażowania, opartego na rzetelnej wiedzy i chęci współdziałania z personelem medycznym, stanowić powinno jedno z głównych wyzwań dla systemu opieki zdrowotnej. Podkreślając rolę pacjenta w systemie można postawić tezę, iż pacjent świadomy i wyedukowany stanowi duży potencjał, co stwarza szansę na usprawnienie funkcjonowania tego systemu.

dr Dominik Olejniczak
Członek Zarządu Fundacji
Obywatele Zdrowo Zaangażowani

Zdjęcie: skeeze via Pixabay.com
(licencja CC0 – Domena Publiczna).